چشم انداز ایران در بازار نفت - راهنمای مدرسه

به گزارش راهنمای مدرسه، این روزها اظهارنظرهای خوش بینانه ای در مورد بازگشت سریع و بدون دغدغه ایران به بازار نفت جهانی مطرح می گردد. دیروز هم وزیر نفت کشور در مورد سرمایه گذاری ضروری 1.2 میلیارد دلاری در صنعت نفت صحبت و اعلام کردند که فضا برای حضور پر قدرت ایران در بازار نفت فراهم است. ردپای این نگاه خوش بینانه در بودجه ای که آقای نوبخت ارایه نموده اند نیز پیداست. البته می گویند، المعنا فی بطن الشاعرکه این معنا را دارد که تنها گوینده و سراینده است که از عمق معنای هر اظهارنظری با خبر است. اما برای درک شرایطی که صنعت نفت کشور با آن روبه روست مقایسه تطبیقی و تاریخی نیز به کار می آید.

یکی از نمونه های تاریخی تحریم نفت ایران به ماجرای ملی شدن صنعت نفت در دهه 30خورشیدی بازمی گردد. دوره ای که بعد از ملی شدن صنعت نفت، فروش نفت ایران تحریم شد و پس از کودتای نامبارک 28مرداد 32 ظاهرا اتمسفر لازم برای ورود ایران به بازار نفت فراهم شد. در آن دوره در شرایطی که رژیم پس از کودتا نیز بطور کامل مورد حمایت ایالات متحده و انگلیس به عنوان 2ابرقدرت وقت قرار داشت (چون کودتا انگلیسی و امریکایی بود) و در حالی که در فضای عمومی بین المللی نیز متقاضی مصرف بیشتر نفت بود، بیشتر از 19ماه طول کشید تا ایران بتواند به بازارهای نفتی بازگردد. اما امروز در اوپک به جز ونزوئلا که اساسا وزنه قابل توجهی در مناسبات دنیای به شمار نمی رود و سهمیه خودش هم در هواست، اغلب اعضای اوپک حمایت همه جانبه ای از ایران نخواهند داشت. ایران سال هاست که به دلیل تحریم های مالی و فقدان جذب سرمایه های خارجی نتوانسته است، ساختارهای فراوری نفت خود را به روزآوری کند و این امر باعث شده تا ظرفیت های فراوری نفت کشورمان دچار استهلاک فراوانی گردد. اینکه آقای زنگنه اشاره نموده اند که با 1.2میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران می تواند بخش قابل توجهی از عقب ماندگی خود را در صنعت نفت جبران کند، اظهارنظری است که آقای وزیر از آن با خبر هستند. ایشان چون عامل بالکل و الخفیات است، بهتر از شرایط با خبر هستند. البته آقای وزیر از این خیال که از همه چیز با خبر هستند باید بیرون بیایند، چون از قدیم الایام می گویند، همه چیز را همگان می دانند. مثلا زمانی که من از علم پزشکی بی خبر هستم، باید از اظهارنظر در مورد علوم پزشکی خودداری کنم. این اساسا یکی از ویژگی های فقه شیعه است که آدمی را به استفاده از نظر صاحب نظران اهل فن فرا می خوانند و او را به تقلید از اعلم در هر علم و فنی توصیه می نماید. اما بوروکرات های کشورمان معمولا به این توصیه ها توجه نمی نمایند. نمونه شاخص یک چنین نگاهی را در بودجه 1400نیز می توان ردیابی کرد. بودجه ای که به جای سرمایه گذاری های ساختاری بر روی حوزه ها مولد، هزینه های جاری دولت را حدود 50درصد افزایش داده است. چرا که تصور می نمایند اوضاع بازار نفت بسیار مطلوب خواهد بود و ایران بلافاصله پس از قرار دریافت بایدن در راس هرم اجرای امریکا می تواند صندلی خود را در بازار نفت پس بگیرد. باید بدانیم بر اساس تحلیل های دقیق کارشناسی در سال 2021، تقاضای دنیای نفت برای سومین سال پیاپی، فرایند نزولی دارد. دلیل نخست به دلیل اثرات بحران کرونا در اقتصاد بین المللی است که باعث رکود دنیای شده است. به این معنا که مصرف انرژی که سال ها مبتنی بر افزایش جی دی پی دنیای در حال افزایش بود، اما امروز به دلیل ارتباط متقابل و همگرایی مالی با بازارها این فرایند دچار فرایند معکوس شده است. حتی در صورت بهبود اوضاع مالی نیز کشورها به دنبال جایگزین کردن انرژی های پاک به جای انرژی های فسیلی هستند. به عنوان مثال در آلمان که مرکز فراوری بهترین نمونه های خودرو در سطح دنیا است، فراوری 10مدل خودرو متوقف شده است. بنابراین تقاضاهای دنیای در مورد نفت نه تنها در حال افزایش نیست، بلکه در حال کاهش مستمر است. از سوی دیگر همانطور که در بالا هم اشاره کردم عربستان در اوپک و روسیه در اوپک پلاس اشتهای بالایی برای فروش بالای نفت دارند. بنابراین ایران چنانچه میخواهد، سهم خود را در بازار نفت پس بگیرد، باید یک مذاکرات سیاسی و دیپلماسی سطح بالا در حوزه انرژی را در دستور کار قرار دهد که در حال حاضر یک چنین روینمودهایی در نظام سیاسی در پیش گرفته نمی گردد. بسیاری از افرادی که تخصصی در حوزه تخصصی انرژی ندارند در مورد این بازار اظهارنظر می نمایند و بازار اظهارنظرهای غیرعالمانه در بخش های گوناگون حسابی داغ شده است. افرادی که سیاست بین المللی می دانند، به ابعاد و زوایای گوناگون دیپلماسی آگاهی دارند، علوم ارتباطی را درک نموده اند و سایر ویژگی های لازم را دارند باید سکان راهنمایی دیپلماسی انرژی را به دست بگیرند. همان طور که گفتم سوابق تاریخی گویای آن است که ایران در دهه 30خورشیدی و در حالی که اقتصاد دنیای به نفت ایران احتیاج داشت و انگلیس و امریکا هم از دولت ایران حمایت می کردند، حدفاصل 28مرداد 32 تا اسفندماه 33 زمان احتیاج داشت تا بتواند فرایند فروش نفت خود را دنبال کند. به نظر می رسد، امروز ما بیشتر از اینکه به روینمودها خوش بینانه یا بدبینانه در مورد بازار نفت و اساسا موضوعات کلان مالی و راهبردی احتیاج داشته باشیم، محتاج روینمودهای واقع بینانه ای هستیم که بتوانند منافع ملت دردمند ایران را در فضای پیرامونی استیفا نمایند.