میراث فرهنگی از سال 1389 فرصت کاوش در محوطه باستانی سد چم شیر را داشته است - راهنمای مدرسه

به گزارش راهنمای مدرسه، ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، میراث فرهنگی از سال 1389 فرصت کاوش در محوطه باستانی سد چم شیر را داشته است.

این روزها آبگیری سد چم شیر بیش از گذشته خبر ساز شده است. این سد بزرگترین پروژه برقابی در حال ساخت روی رودخانه زهره است که در 25 کیلومتری گچساران واقع شده و با حجم 1.3 میلیون متر مکعب بزرگترین سد RCC خاورمیانه است.

چندی پیش مجری طرح سد چم شیر گفته بود: مطالعات طرح از سال 73 شروع و سال 76 به مناقصه رفت و به پیمانکار واگذار و در سال 88 به شرکت آب نیرو منتقل شد و بواسطه محدودیت مالی از خط اعتباری و پیمانکار چینی استفاده کردیم. گشایش اعتبار اسنادی سال 91 انجام و اجرای قرارداد شروع شد. هدف احداث سد مدیریت و بهبود کیفی آب زهره، تامین آب کشاورزی و فراوری 482 گیگاوات برق در سال است.

با توجه به پیشرفت حدود 94 درصدی سد، مسئولان اجرایی از آمادگی آبگیری سد در دی خبر داده اند چنانکه گفته می گردد احتمال آبگیری سد در اواسط دی بسیار زیاد است.

محمدرضا فاضل (معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران) با تایید اتمام مراحل آبگیری این سد گفت: برای آبگیری سد مصمم هستیم، چرا که به کارهای مطالعاتی که طی چند سال اخیر اجرا شده، ایمان و اعتماد داریم. حدود بیست سال کار روی پروژه انجام گرفته و شرکتهای متعدد مهندسی مشاور و موسسات دانشگاهی در این پروژه شرکت داشتند. کار پروژه نیز به مرحله ای رسیده که آماده آبگیری سد هستیم.

این صحبت ها در حالی مطرح می گردد که نقدهایی از مسائل زیست محیطی گرفته تا موضوعات فنی و… درخصوص آبگیری سد چم شیر مطرح است. اما در کنار مسایل زیست محیطی، یکی از جنبه های آسیب رسان ساخت سدهایی همانند چم شیر موضوع غرق شدن و نابودی محوطه های باستانی است که طی سالهای گذشته در مورد سدهای سیوند، سلمان فارسی، گتوند، سیمره و مواردی دیگر رخ داد.

گفته می گردد در محدوده آبگیر سد چم شیر، باستان شناسان بیش از 140 اثر و محوطه باستانی را شناسایی نموده اند که قرار بود از میان آنها 30 محوطه مورد کاوش گسترده قرار گیرد. با این حال، تا به امروز فقط کاوش 8 محوطه صورت گرفته و با ضرب الاجلی که مسئولان سد مذکور برای دی امسال داده اند، پژوهشگاه میراث فرهنگی در روزهای گذشته گروههایی را برای کاوش محوطه های پشت این سد اعزام نموده است. با این حال زمان اندکی که برای این کاوش ها در نظر گرفته شده، انتقاد باستان شناسان را در پی داشته است.

معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران در پاسخ به این سوال که با توجه به نقدهایی که درخصوص زیر آب رفتن محوطه های باستانی با آبگیری سد چم شیر مطرح است، مجریان این طرح چه برنامه ای برای آبگیری سد در نظر گرفته اند، گفت: در تمام پروژه های سدسازی یکی از کارهای مهمی که انجام می گردد کاوش و نجات بخشی است. در این راستا قراردادهایی با پژوهشکده باستان شناسی و وزارت میراث بسته می گردد. مطابق فرآیندی که پروژه های سدسازی بواسطه ایجاد مخزن و زیر آب رفتن محوطه ها با آن روبرو هستند، قراردادهایی منعقد می گردد و گروهی از باستان شناسان برای انجام کاوش به محوطه اعزام می شوند.

او پیرامون اینکه میراث فرهنگی از سال 1389 فرصت کاوش در محوطه باستانی سد چم شیر را داشته است، ادامه داد: هرچند درخصوص سد چم شیر گفته می گردد که سایتهای باستانی در محوطه سد وجود دارد اما بد نیست بازدیدهایی در این خصوص صورت بگیرد. اصحاب رسانه و کارشناسان امر می توانند با انجام هماهنگی برای تهیه گزارش و تماشا محوطه به این منطقه بیایند و ممانعتی نیز صورت نخواهد گرفت. هنگامی که صحبت از سایت باستانی می گردد، گاها تصورات به سمت یک شهر زیرزمینی یا سایتی خاص با ویژگی های باستانی کشیده می گردد در حالی که چنین تصوری درخصوص سد چم شیر و محوطه های باستانی در محدوده آن درست نیست.

هر چند سایتهایی که درخصوص آن صحبت می گردد باید از سوی متخصصان امر مورد آنالیز قرار گیرد و درباره آن اعلام نظر گردد اما چیزی که دیده می گردد و انتظاری که وجود داشت، اینگونه نیست که شهر باستانی را قرار است زیر آب کنیم. با این حال قاعدتا مطابق کارهایی که در سایر طرح ها انجام می گردد، مجوز باستان شناسی صادر خواهد شد. به همین منظور عملیات باستان شناسی صورت گرفته و اگر محوطه ای قدیمی وجود دارد، مورد آنالیز قرار گرفته است.

فاضل در پاسخ به این سوال که آیا اطلاعی از مقدار و نتایج کاوش های باستان شناسی که در محوطه سد چم شیر انجام گرفته در اختیار دارد یا خیر گفت: این گزارشات باید به وسیله وزارت میراث اعلام گردد و تا به امروز گزارش نهایی به ما اعلام نشده است. البته نباید فراموش کرد که فاز نخست کاوش باستان شناسان در سال 1389 شروع شد. دو قرارداد نوشته شد و اکنون کار تکمیلی در جریان است و در حال حاضر 18 تیم باستان شناسی با حضور 70 باستان شناس در حال کاوش است.

باستان شناسان با کاوش در حوضه چم شیر، فرضیه استقرار فصلی زمستانی، تفرجگاه یا دسکره ساسانی را مطرح نموده اند. کاوش های پیشین باستان شناسان در این محوطه به آثاری با قدمت بیش از 16 تا 10 هزار سال از دوره های فراپارینه سنگی و بعلاوه دوره های نوسنگی، عیلام میانه و اسلامی رسیده بود. در سال 1396 در نتیجه برآورد و ارزیابی اولیه باستان شناسان در محدوده آبگیری سد چم شیر، 120 محوطه باستانی شناسایی شد. کاوشگران بعلاوه استقرارگاه های موقت زیادی متعلق به عشایر کوچ رو را شناسایی نموده اند.

البته شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران اخیرا طی قراردادی با پژوهشگاه مبلغ پنج میلیارد و دویست میلیون تومان برای انجام کاوش های باستان شناسی سد چم شیر تخصیص داده است. قرار بود از این مبلغ حدود 30 درصد یا بیشتر را پژوهشگاه میراث فرهنگی به عنوان بالاسری کسر کند و مابقی را به کاوشها اختصاص دهد.

فاضل با تایید تامین بودجه کاوش های محوطه های سد چم شیر به وسیله مجری این طرح گفت: براساس قراردادی که پژوهشکده باستان شناسی با پروژه سد چم شیر دارد، هزینه های کاوش باستان شناسان به وسیله ما تامین می گردد. در تمام پروژه های سدسازی اینگونه است و ما ملزم هستیم که با وزارت میراث قرارداد برای انجام آنالیز های باستان شناسی ببندیم. البته در مراحل نخست با توجه به آنکه اطلاع چندانی درخصوص چگونگی کار باستان شناسان نداشتیم، تصورمان آن بود که ممکن است باستان شناسان در تکه تکه و تمام بخش های محوطه سد کاوش داشته باشند و گمانه بزنند که البته با توجه به وسعت محوطه بعید به نظر می رسید. بعدها دیدیم که باستان شناسان براساس آنالیز و فرضیاتی که خودشان دارند، کاوش می نمایند و بدنبال آثار باستانی می گردند. البته درخصوص نتایج این کاوش ها باید از متخصصان امر سوال بپرسید.

معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران در پاسخ به این سوال که با توجه به آنکه گفته می گردد زمان آبگیری سد نزدیک است اما آیا مجوزهای لازم از سوی میراث فرهنگی و باستان شناسی برای شروع آبگیری صادر شده ، گفت: مجوز قاعدتا تا چند روز دیگر که کار باستان شناسان تمام گردد، صادر خواهد شد. علت آنکه اعتقاد داریم این مجوز بزودی صادر می گردد از آن جهت است که در صحبت های اولیه این اطمینان به ما داده شده است.

عموما در همان سالهای اولیه شروع پروژه های بزرگی همانند سدسازی، آنالیز ها و کارهای کارشناسی اولیه درخصوص محوطه صورت میگیرد. در بعضی موارد عنوان می گردد که آنالیز ها و مطالعات باستان شناسی اجرا شده و مستندسازی ها انجام و مانعی برای آبگیری سد وجود ندارد و در بعضی موارد نیز ممکن است محوطه بزرگ باستانی حاصل گردد که قاعدتا آبگیری سد را متوقف خواهد نمود. براساس کاوش های اولیه در محوطه سد چم شیر عنوان شد که در این محوطه آثار خاصی نیست ولی احتیاج است کاوش و مطالعات انجام گردد و بعد از آن مانعی برای آبگیری سد وجود ندارد. در حال حاضر مجوز محیط زیست و کارهای مطالعاتی را در اختیار داریم.

او در پاسخ به این سوال که اگر میراث فرهنگی مجوز آبگیری را صادر نکند آیا مجریان حاضر خواهند بود آبگیری سد را متوقف نمایند، گفت: ما مطمئن و بر این باور هستیم این مجوز حتما صادر می گردد، چرا که در سال 1389 و قبل از شروع عملیات های اجرایی سد گفته شد که اینجا محوطه خاصی وجود ندارد و در بعضی جاها احتیاجمند مطالعات بیشتری هستیم تا بدانیم در دوره های تاریخی چه نوع زندگی در این محوطه جریان داشت و…اکنون دیگر نمی توانند بگویند که مجوز نمی دهیم.

سعید امیرحاجلو (سرپرست هیأت باستان شناسی کاوش محوطه تاریخی شماره 106 در حوضه آبگیر سد چم شیر) که یکی از دهها محوطه ای است که کاوش شده، در مورد یافته های این محوطه گفت: این محوطه تقریبا در دورترین محوطه نسبت به دیواره سد چم شیر است و حرف و حدیث ها درخصوص زیر آب رفتن این محوطه با شروع آبگیری سد فرق دارد و این امر بستگی به مقدار آبگیری دارد. مسئولان سد معتقد هستند که آب به آن محوطه نخواهد رسید اما پژوهشکده باستان شناسی معتقد است که اگر سد در حداکثر مقدار آبگیری خود فعال گردد، محوطه زیر آب خواهد رفت.

او ادامه داد: در این محوطه که تقریبا مهم بود شواهدی از ساختارهای معماری سنگی، قطعات سفال دوران ساسانی تا سده های میانی اسلامی، اشیای سنگی و شیشه ای شناسایی و مستندنگاری شد. میتوان گفت این محوطه یک اقامتگاه فصلی در دوره ساسانی بوده است. وجود 2 استودان در صخره های جنوبی مشرف به محوطه می تواند فرضیه های استقرار فصلی زمستانی، تفرجگاه یا یک دسکره ساسانی را مطرح کند، با این حال این بدان معنا نیست که یک محوطه شاخص یا شهر باستانی کشف شده باشد اما کیفیت استقرار در دوره اسلامی در این منطقه ضعیف می گردد.

این باستان شناس با اشاره به کاوش های میدانی و آنالیز هایی که سایر باستان شناسان در محوطه های سد چم شیر داشته اند، گفت: هرچند اطلاع چندانی از نتایجه آن کاوش ها ندارم و سرپرستان کاوش باید گزارش خود را ارائه دهند اما میدانم که در آنالیز های انجام گرفته محوطه هایی مربوط به دوره های ایلامی و هخامنشی بدست آمده است اما سایر محوطه ها استقرارهای اواسط دوره اسلامی را نشان داده اند. اما ساختار معماری خیلی قوی نیست. به نظر می رسد که بسنده کردن به مطالعات و مستندنگاری های فعلی کافی است. باز هم تاکید میکنم که تا به امروز تعداد محدودی از محوطه ها کاوش شده است.

امیرحاجلو با اشاره به آنکه مطالعات این پژوره تا سال آینده ادامه خواهد داشت، گفت: کار میدانی انتها یافته اما شواهدی که بدست آمده مانند دانه های گیاهی، گرده شناسی و…برای آزمایش ارسال شده اند و پس از کسب اطلاعات و پژوهش های لازم کار مطالعاتی ادامه خواهد یافت.