تاریخ شکل گیری واژه اکوتوریسم - راهنمای مدرسه

به گزارش راهنمای مدرسه، با نگاهی به تاریخ شکل گیری واژه اکوتوریسم در جهان، ایران نیز از ابتدای توجه به #گردشگری با برخورداری از پیشنیه باستانی و طبیعی در زمینه #اکوتوریسم با جهان همگام بوده است.

با مقایسه تاریخ شکل گیری واژه اکوتوریسم در جهان و برابری آن با رشد صنعت گردشگری در ایران می توان دریافت که ایران از ابتدای توجه به صنعت گردشگری با برخورداری از پیشنیه باستانی و طبیعتی بکر در زمینه صنعت اکوتوریسم با جهان همگام و همراه بوده است.

پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد که بعضی از صاحب نظران سابقه کاربرد چنین واژه ای را مربوط به اواخر سال های دهه 1980 یعنی مصادف با سال های 1350 در ایران دانسته اند.

اما در تمام متون مرتبط این موضوع هکتور سبالوس لاسکورین، نظریه پرداز در حوزه اکوتوریسم، نخستین کسی است که این واژه را به کار برده است. در تعریف او بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و بعلاوه آشنایی با ویژگی های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می گیرد.

در ادامه اما بعضی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به هتزر، دیگر اندیشمند این حوزه، نسبت می دهند و معتقدند که او این واژه را در دهه 1960 یعنی سال های 1340 در ایران برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی استفاده نموده است. به اعتقاد هتزر مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی شکل گرفته و سابقه آن به زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می گردد.

امروز بوم گردشگری (اکوتوریسم) با نام اسبق و نادرست طبیعت گردی در میان گونه های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار است و به همین علت در 20 سال گذشته شاهد توسعه سریع فعالیت های بوم گردشگری یا اکوتوریسم در سراسر جهان و ایران بوده ایم. در مجموع انتظار می رود با توجه به علاقه ایرانیان به طبیعت بر شدت این توسعه نیز افزوده گردد.

به علت تاثیر زیادی که اکوتوریسم در زمینه حفاظت از محیط طبیعی و اقتصاد بسیاری از کشورها داشت، سازمان ملل متحد سال 2002 میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم معرفی کرد و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی مشابه در بازه زمانی یک ساله مزبور ساخت. هدف از این کار مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن از اکوتوریسم های در معرض خطر حفاظت می گردد، تقسیم فواید حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی بود.

طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی رشد بوم گردشگری در دهه حاضر 10 تا 30 درصد خواهد بود؛ بنابراین اکوتوریسم از آینده پررونق و درخشانی برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان به همراه خواهد داشت.

همانطور که در اصل سه بیانیه ریو آمده حق توسعه باید به نحوی اعمال گردد که تساوی احتیاجهای نسل کنونی و نسل های آینده را در زمینه توسعه و حفظ محیط زیست برآورد سازد؛ از این رو گردشگری پایدار باید با سیاستی معین و مدون به اجرا درآید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند و این مهم با توسعه گردشگری به شکل اکوتوریسم در جهان و ایران قابل اجراست.

از اوایل دهه 1990 میلادی در جهان و کشورهای پیشرفته جهانگردی از منظر اصول پایداری مورد بازنگری اساسی نهاده شد و دانشمندان سراسر جهان کوشش کردند با ارائه انواع نوی از گردشگری آثار مخرب آن بر محیط زیست را بکاهند و به منابع و میراث فرهنگی، طبیعی و تاریخی و بعلاوه جوامع بومی بیشتر توجه نمایند. مفاهیمی مانند گردشگری سبز، گردشگری موزون، گردشگری مسئولانه، گردشگری کم ضرر، گردشگری نو، گردشگری درون زا و بومی، گردشگری طبیعت محور و اکوتوریسم مهم ترین این ایده هاست.

این مفاهیم اگرچه از ابتدا آکادمیک بود اما به تدریج با توجه به مسائل مختلف ناشی از توسعه ناپایدار و عواقب گسترده آن در عرصه های مختلف این درک ایجاد شد که اجرای این مفاهیم ضرورتی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دارد که جوامع همچنان در قرن 21 با توجه به توسعه روزافزون جمعیتی، سبک زندگی انسان مدرن و چالش های پیشرو احتیاجمند تمسک به آن هاست.

ایده اکوتوریسم از میان تمام ایده هایی که در کوشش برای تلفیق اصول پایدار با گردشگری بود، فراگیرتر شده و بیشتر مورد استقبال نهاده شد. به طور خاص از سال 1994 تا سال 1996 میلادی تعدادی از جامع ترین تعاریف حوزه اکوتوریسم از سوی دانشمندان ارائه شد که با تاکید بر حفاظت، آموزش، اخلاق، پایداری، تاثیرات و فواید توجه به جوامع محلی سعی در ارائه تعاریفی دقیق تر و شفاف تر داشتند.

اکوتوریسم از مزایای فراوانی برخوردار است از جمله احتیاج به زیرساخت های اندک، تعامل حداکثری اکوتوریست ها با بومیان و احترام به فرهنگ محلی، تامین نیروی کار از میان جوامع بومی محلی و اشتغال زایی با هدف توسعه بومی منطقه ای، فراهم سازی بستری برای گردشگران جهت کسب تجارت نو و منحصر به فرد، کوشش برای مصرف حداقلی از سوخت های فسیلی و بعلاوه توسعه انرژی های پاک در کنار توجه به محیط زیست مواردی است که می توان به آن اشاره نمود.

امروز همچنان مهم ترین مسائل پیش رو برای توسعه اکوتوریسم بی توجهی به ظرفیت برد و کوشش برای به کار بردن مدل های مخرب و شکست خورده مدیریتی و برنامه ریزی مبتنی بر اصول و قواعد گردشگری انبوه یا معمولی در زمینه اکوتوریسم است. از سوی دیگر پاسخگویی به تقاضای روزافزون گردشگری ضمن حفاظت از منابع طبیعی، تامین برابری درون نسلی، بین نسلی و پیشرفت فرهنگی اجتماعی و احتیاجمند دیدگاهی میان رشته ای، همه جانبه و آینده نگر است.